Έκθεση βιβλίου 29/5 – 10/6

Οι ακολουθίες του νυχθημέρου μπορούν να έχουν εφαρμογή στην καθημερινή ζωή του Χριστιανού; Ή είναι υπόθεσις μόνο των μοναχών και των ιερέων, για την οποία οι άλλοι Χριστιανοί μπορούν να αδιαφορούν;

Στο ερώτημα αυτό απαντούμε ότι κατ’ αρχήν οι καθημερινές ακολουθίες γίνονται για όλους τους Χριστιανούς και όχι μόνο για τους κληρικούς και τους μοναχούς. Είναι κοινές προσευχές όλης της Εκκλησίας και δεν μπορούμε να αδιαφορούμε γι’ αυτές. Αλλά πώς είναι δυνατόν να συμμετέχουμε σ’ αυτές, όταν το πλήθος των καθημερινών ασχολιών δεν μας το επιτρέπει;

Βέβαια κανείς δεν θα μπορούσε να επιβάλη ως υποχρεωτική την προσέλευσι όλων των Χριστιανών στις καθημερινές ακολουθίες· υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η συμμετοχή δεν είναι αδύνατη. Όταν σκεφθούμε πόσον χρόνο σπαταλούμε άσκοπα πολλές φορές, θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι δύσκολο να διαθέσουμε μισή ώρα για τον Εσπερινό ή μία ώρα για τον Όρθρο, όταν τουλάχιστο δεν έχουμε καμιά άλλη εργασία.

Και είναι λυπηρό να βλέπη κανείς Χριστιανούς που τα σπίτια τους είναι δίπλα στην Εκκλησία να μην προσέρχωνται στην ακολουθία, ενώ την ώρα εκείνη δεν έχουν καμιά άλλη δουλειά εκτός από τη φλυαρία με τους γείτονες· ή να βλέπη μητέρες που έρχονται τα απογεύματα με τα παιδιά τους ή με τα εργόχειρά τους στα προαύλια των ναών, αλλά δεν μπαίνουν μέσα στους ναούς κατά την ώρα του Εσπερινού.

Υπάρχουν Χριστιανοί που θα μπορούσαν να βρίσκωνται κάθε μέρα στον ναό σαν τον Συμεών και την Άννα· υπάρχουν κι άλλοι που θα μπορούσαν να προσέρχωνται εκτάκτως, όταν το επιτρέπουν οι εργασίες τους. Και τότε δεν ήταν ποτέ άδειοι οι ναοί, αλλά θα ήταν γεμάτοι πρωί και βράδυ, όπως στην εποχή του Μεγάλου Βασιλείου, που όλοι οι Χριστιανοί συγκεντρώνονταν από τη νύχτα στον ναό, παρακολουθούσαν τον Όρθρο κι έπειτα πήγαιναν στις δουλειές τους· και το βράδυ, επιστρέφοντας από τις δουλειές, περνούσαν πάλι από τον ναό, για να παρακολουθήσουν τον Εσπερινό κι έπειτα να πάνε στα σπίτια τους· και ανάγκαζαν τον άγιο πατέρα – προς μεγάλη βέβαια ψυχική χαρά του – να τους διδάσκη πρωί και βράδυ, να τους στηρίζη, να τους καθοδηγή, να τους καταρτίζη.

Αναγνωρίζω εν τούτοις ότι αυτό είναι πολύ δύσκολο να γίνη σήμερα· για πολλούς είναι τελείως αδύνατο. Κι αυτούς όμως οι καθημερινές ακολουθίες δεν πρέπει να τους αφήνουν αδιαφόρους. Ακούοντας την καμπάνα να σημαίνη για τον Εσπερινό ή τον Όρθρο, ας προσευχηθούμε κι εμείς όπου βρισκόμαστε, στο σπίτι, στη δουλειά, στον δρόμο, εκτενέστερα ή συντομώτερα, ανάλογα με τον χρόνο που διαθέτουμε. Κι αν τίποτε άλλο δεν μπορούμε να κάνουμε την ώρα εκείνη, ας κάνουμε το σημείο του σταυρού και ας πούμε μέσα μας μια σύντομη προσευχή, το «Πάτερ ημών», ή το «Βασιλεύ ουράνιε» ή έστω ένα «Κύριε ελέησον». Έτσι κατά κάποιον τρόπο θα συμμετέχουμε κι εμείς στην ακολουθία που τελείται εκείνη την ώρα στον ναό.

Αλλά και οι άλλες ακολουθίες που δεν τελούνται στους ενοριακούς ναούς – το Μεσονυκτικό, οι Ώρες, το Απόδειπνο – μπορούν να έχουν κάποια εφαρμογή στην ατομική ζωή μας. Γνωρίζω Χριστιανούς που τελούν ανελλιπώς στο σπίτι τους όλες τις ακολουθίες, ακόμη και το Μεσονυκτικό. Αυτό βέβαια δεν είναι δυνατό και εύκολο σε όλους.

Θα ήταν όμως άραγε δύσκολο στις 9 το πρωί να θυμηθούμε ότι την ώρα αυτή επεφοίτησε στους αποστόλους το Άγιο Πνεύμα και να πούμε το «Βασιλεύ ουράνιε» ή το τροπάριο της Τρίτης Ώρας «Κύριε, ο το πανάγιόν σου Πνεύμα εν τη τρίτη ώρα τοις αποστόλοις σου καταπέμψας…» ή το «Ευλογητός ει, Χριστέ ο Θεός ημών…»;

Ή το μεσημέρι να θυμηθούμε ότι αυτή την ώρα σταυρώθηκε για μας ο Κύριος και να πούμε το τροπάριο της Έκτης Ώρας «Ο εν έκτη ημέρα τε και ώρα…» ή το «Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ εκουσίως…» ή κάτι άλλο σχετικό;

Ή στις 3 το απόγευμα να θυμηθούμε τον θάνατο του Κυρίου και να πούμε το τροπάριο της Ενάτης Ώρας «Ο εν τη ενάτη ώρα δι’ ημάς σαρκί του θανάτου γευσάμενος…»;

Ή τα μεσάνυχτα να θυμηθούμε τη μέλλουσα ξαφνική παρουσία του Κυρίου και να πούμε το «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός…»;

Δεν κάνω λόγο για το Απόδειπνο και τον Όρθρο, γιατί οπωσδήποτε είναι απαραίτητο να προσευχηθούμε το βράδυ, πριν παραδοθούμε στην αγκαλιά του ύπνου, και το πρωί, πριν αρχίσουμε την εργασία μας. Αν πάλι διαθέτουμε περισσότερο χρόνο σε κάποια ώρα της ημέρας, ας διαβάσουμε από το Ωρολόγιο ή τον Συνέκδημο – που πρέπει απαραιτήτως να υπάρχη σε κάθε χριστιανικό σπίτι – την πλησιέστερη χρονικώς ακολουθία, μία από τις Ώρες ή τον Εσπερινό. Κι όταν πολλές φορές τη νύχτα μένουμε άυπνοι, αντί να αδημονούμε και να εκνευριζώμαστε, ας σηκωθούμε σαν τον Δαβίδ και ας διαβάσουμε κάτι από την ακολουθία του Μεσονυκτικού.

Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Παπαγιάννης (†)

Από το βιβλίο: Πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ (ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ – ΟΡΘΡΟΣ – ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ). Εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας», Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 15.