Προσκυνηματική εκδρομή στον Μυστρά

Η λέξη «εκκλησία» δεν σημαίνει μόνο «σπίτι του Θεού», αλλά και «συγκέντρωση ανθρώπων». Εκκλησία είναι το σύνολο των χριστιανών όλου του κόσμου, μόνο που σ᾽ αυτό πρέπει να προσθέσουμε τους αγγέλους, τους αγίους, τις ψυχές των νεκρών (που είναι ζωντανές στον κόσμο που έχει ετοιμάσει ο Θεός γι᾽ αυτές) και τον Ίδιο τον Τριαδικό Θεό, δηλαδή τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.

Το κτήριο, όπου τελείται η θεία Λειτουργία και οι άλλες χριστιανικές τελετές, ονομάζεται Ναός. Επειδή όμως η Εκκλησία (οι χριστιανοί) συγκεντρώνεται στον Ναό, γι᾽ αυτό έχει καθιερωθεί, στην καθημερινή μας ομιλία, να λέμε «Εκκλησία» και να εννοούμε τον Ναό.

Η φράση «πάω στην εκκλησία» σημαίνει «πάω στη συνάντηση», πάω να συναντήσω τους άλλους, που είναι μαζεμένοι στο Ναό, για να λατρέψουμε τον Θεό όλοι μαζί. Εκκλησία δεν είναι ο Ναός (το κτήριο), αλλά οι άνθρωποι πού είναι μέσα σ᾽ αυτόν. Ένας άδειος ναός δεν είναι εκκλησία. Πολλοί χριστιανοί μαζεμένοι οπουδήποτε, στο όνομα του Χριστού, π.χ. σ᾽ ένα δρόμο ή σ᾽ ένα χωράφι, είναι Εκκλησία και αγιάζουν τον δρόμο ή το χωράφι.

Ίσως λοιπόν τώρα καταλαβαίνουμε γιατί οι άγιοι διδάσκαλοι της χριστιανικής ζωής, παλαιοί και σύγχρονοι (και σήμερα υπάρχουν άγιοι), μάς συμβουλεύουν να πηγαίνουμε στην εκκλησία. Εννοούν να πηγαίνουμε στη Θεία Λειτουργία και τις άλλες ιερές τελετές, όπου είναι συγκεντρωμένοι οι αδελφοί μας οι χριστιανοί, μαζί με τους αγγέλους, τους αγίους και τον Θεό.

Τι κάνουμε στην Εκκλησία;

Στην Εκκλησία (τη συνάντηση όλων μέσα στον Ναό) πάμε βέβαια και για να προσευχηθούμε, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Προσευχή μπορούμε (και είναι σωστό) να κάνουμε και στο σπίτι μας και στη δουλειά μας και στο ταξίδι μας και στο νοσοκομείο, ακόμη και στη φυλακή. Στην Εκκλησία όμως συμβαίνουν κάποια γεγονότα, που δεν υπάρχει περίπτωση να συμβούν αλλού.
Ας τα δούμε:

1. Στην Εκκλησία γίνεται η θεία Λειτουργία και όλα τα Μυστήρια και οι ιερές τελετές του χριστιανισμού. Εκεί θα πάμε για να μεταλάβουμε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, αλλά και για να συμμετάσχουμε με την παρουσία μας και την προσευχή μας, όλοι μαζί, στις μεγάλες γιορτές του Χριστού, της Παναγίας και των αγίων μας – καθώς και στις χαρές και τις λύπες των συνανθρώπων μας: στο γάμο τους, τη βάπτιση του παιδιού τους, την κηδεία ή το μνημόσυνο για την αιώνια ανάπαυση της ψυχής. Εκεί θα τελέσουμε κι εμείς τις αληθινές μεγάλες χαρές και λύπες της ζωής μας.

2. Στην Εκκλησία πηγαίνουμε για να συναντήσουμε τους αδελφούς μας (όλους τους ανθρώπους) και να περάσουμε μαζί τους την ώρα της Θ. Λειτουργίας. Θα συναντήσουμε όχι μόνο τους «καλούς», αλλά και τους «κακούς» (μόνο ο Θεός ξέρει ποιός είναι στ᾽ αλήθεια καλός και κακός και γιατί έγινε έτσι), εκείνους που αντιπαθούμε ή μάς αντιπαθούν, εκείνους που μάς αδίκησαν και μάς εξαπάτησαν ή μάς πρόσβαλαν, αλλά κι εκείνους που πιθανόν αδικήσαμε και εξαπατήσαμε ή προσβάλαμε εμείς (ναι, αδελφέ μου, δεν είσαι αναμάρτητος, κάποιον έχεις στενοχωρήσει κι εσύ, έστω και χωρίς να το θέλεις ή χωρίς να το ξέρεις).

Έτσι θα μάθουμε να συνυπάρχουμε με όλους αυτούς, να τους βλέπουμε δίπλα μας, να προσευχόμαστε γι᾽ αυτούς και να τους συγχωρούμε. «Συγχωρώ» (από το σύν + χωρώ) σημαίνει «χωράω μαζί με τον άλλο στο ίδιο μέρος». Αυτό το μέρος είναι η καρδιά μας (εκεί «βάζουμε» όποιον συγχωρούμε) και είναι απαραίτητο να συγχωρέσουμε εδώ, αν φυσικά ενδιαφερόμαστε να συγχωρεθούμε κι εμείς στον παράδεισο (αν νομίζουμε ότι «δεν υπάρχει παράδεισος» κι ότι ο Χριστός είπε ψέματα γι᾽ αυτόν ή έδωσε μόνο «παρηγοριά στους αδύναμους», τότε ας χαιρόμαστε μόνοι μας για τη «δικαιοσύνη» μας κι ας μισούμε ή ας περιφρονούμε τους «άλλους», τους «αμαρτωλούς» – έτσι θα καταλάβουμε σίγουρα, κλειδαμπαρώνοντας την καρδιά μας και μένοντας μόνοι, τι είναι στην πραγματικότητα η κόλαση).

Κάποιοι από μάς λένε: «Δεν πάω στην εκκλησία, γιατί εκεί θα δω ψεύτες, υποκριτές, απατεώνες και συμφεροντολόγους. Τι να κάνω, να πάω, για να σκανδαλιστώ; Πάω λοιπόν την Κυριακή το πρωί στο κυνήγι ή στο ψάρεμα ή ακόμη και στη δουλειά μου, αλλά, επειδή είμαι και πιστός, μπαίνω σε κανένα ξωκκλήσι και κάνω τον σταυρό μου και προσκυνώ τις εικόνες των αγίων».

Δηλαδή, αδελφέ μου, μόνο με αγίους μπορείς να κάνεις παρέα; Δεν είμαστε κατάλληλοι για σένα εμείς οι αμαρτωλοί; Κρίμα, γιατί έτσι αποκόπτεις τον εαυτό σου από τη συντροφιά μας… Μα ακριβώς γι᾽ αυτό είσαι καλεσμένος να έρθεις στο Ναό Κυριακή πρωί, όταν γίνεται Θ. Λειτουργία, για να δεις όλους εκείνους που δεν θέλεις να βλέπεις και, μέσα στην ιερότητα της Θείας Λειτουργίας, να μάθεις να τους συγχωρείς. Και, αν βλέπεις «παρατράγουδα» ανάμεσα μας, κουτσομπολιά, υποκρισία, επίδειξη, προσευχήσου, σε παρακαλώ, στον Θεό εσύ και για μάς, για να μάς συγχωρέσει και να μάς καθοδηγήσει. Άναψε ένα κεράκι και για μάς. Σ᾽ ευχαριστούμε. Και φυσικά, σε συγχωρούμε.

3. Ερχόμενος στην Εκκλησία, ενώνεσαι με όλους τους χριστιανούς όλης της γης και του ουρανού. Πόσες Λειτουργίες γίνονται σε όλο τον κόσμο κάθε Κυριακή πρωί; Απάντηση: μία Λειτουργία, παγκόσμια, η οποία όμως γίνεται συγχρόνως σε πολλούς τόπους. Μία είναι η θεία Μετάληψη, ένας ο Θεός, ένα το σώμα των χριστιανών, που συγκεντρώνεται την ίδια ώρα σε όλο τον πλανήτη, προστίθενται σ᾽ αυτούς οι άγγελοι, οι άγιοι και όλες οι ψυχές, και «εκτοξεύουν» αυτή τη σπουδαία παγκόσμια προσευχή προς τον Θεό.

Δεν καταλαβαίνεις τα λόγια της λειτουργίας, επειδή «είναι στ᾽ αρχαία»; (Καταλαβαίνεις όμως τουλάχιστον το «Κύριε, ελέησον»). Μπορείς να πάρεις μια μετάφραση και να τη διαβάσεις. Όμως σίγουρα μπορείς ν᾽ ανοίξεις την καρδιά σου και να μπεις μέσα σ᾽ αυτή τη μεγάλη συντροφιά, με τους καλούς και τους κακούς (και όλοι μας είμαστε και καλοί και κακοί), ώστε όλοι μαζί ν᾽ ανεβούμε προς τον Θεό. Εμείς θα σκαρφαλώσουμε λίγο κι Αυτός θα μάς ανεβάσει πολύ. Η σωτηρία, ο παράδεισος, ο χριστιανισμός γενικά, δεν είναι υπόθεση ατομική, αλλά ομαδική. Γι᾽ αυτό δεν είναι απλή «θρησκεία», αλλά «Εκκλησία», δηλαδή συνάντηση όλων των ανθρώπων. Αυτή η συνάντηση μάς μεταμορφώνει και μάς δίνει αυτό πού λέμε «χαρά Θεού». Και αυτή η χαρά, που προεκτείνεται στην αιωνιότητα, είναι ο παράδεισος.

Τι συμβολίζει ο Ναός;

Κυριακή πρωί και μπαίνουμε στο Ναό… Χαρά ή λύπη δική μας ή των φίλων μας και μπαίνουμε στον Ναό… Χαιρετισμοί της Παναγίας, Παράκληση, Μεγαλοβδομάδα, εορτή του Αγίου μας, και μπαίνουμε στον Ναό.
Πού μπήκαμε; Σ᾽ έναν χώρο γεμάτο συμβολισμούς. Όλα όσα υπάρχουν μέσα σ᾽ αυτόν κάτι σημαίνουν. Ας μάς φωτίσει ο Θεός να δώσουμε μερικές πληροφορίες γι᾽ αυτά.

Ο αληθινός Ναός: το σώμα μας

Ο αληθινός Ναός είναι το σώμα μας. Μέσα σ᾽ αυτό φυλάσσεται η θεία Μετάληψη, σ᾽ αυτό εισέρχεται η χάρη του Θεού, όταν συμμετέχουμε στα Μυστήρια. Γι᾽ αυτό, το σώμα μας, όταν η ψυχή φύγει από μέσα, δεν το καίμε, αλλά το φυλάσσουμε στη γη, ως κάτι ιερό. Γι᾽ αυτό, όταν ένας άνθρωπος αγιάζει, δεν αγιάζει μόνο η ψυχή του, αλλά και το σώμα του. Το αποδεικνύουν τα λείψανα των αγίων, που ευωδιάζουν ή αναβλύζουν μύρο ή μέσω αυτών γίνονται θαύματα.
Τα λείψανα των αγίων δεν τα λατρεύουμε. Δεν είμαστε «κοκαλολάτρες», ούτε ειδωλολάτρες. Λατρεύουμε μόνο τον Θεό. Τα λείψανα των αγίων τα σεβόμαστε ως πολύτιμα κειμήλια, που μάς άφησαν οι άγιοι κληρονομιά. Ωστόσο η πείρα έχει δείξει ότι τα ιερά αυτά κειμήλια, αγιασμένα από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, συχνά γίνονται αφορμές θαυμάτων. Αντίστοιχος είναι και ο σεβασμός μας στις εικόνες. Σεβασμό, ανάλογο των περιστάσεων, εκφράζουμε και για τα λείψανα, τις φωτογραφίες και τα άλλα κειμήλια των γονιών μας και όλων των αγαπημένων μας προσώπων.

Επειδή λοιπόν ο αληθινός ναός του Θεού είναι ο «αχειροποίητος ναός», το σώμα μας, γι᾽ αυτό και ο «χειροποίητος ναός» (ο χτισμένος, δηλαδή, από ανθρώπινα χέρια) ολόκληρος συμβολίζει το ανθρώπινο σώμα. Τούτο το καταλαβαίνουμε από τα εξής:

α) Στην αγία Τράπεζα κάθε ναού (δηλ. στο τραπέζι, μέσα στο Ιερό, όπου τελείται η θεία Μετάληψη), όταν εγκαινιάζεται τοποθετούνται μικρά κομματάκια από λείψανα Αγίων (όχι απαραίτητα των Αγίων του Ναού).

β) Στα εγκαίνια κάθε Ναού ολόκληρος ο Ναός μυρώνεται με το άγιο μύρο, όπως το ανθρώπινο σώμα κατά το μυστήριο του Χρίσματος (μετά τη Βάπτιση).

Γι᾽ αυτό (όπως ήξεραν οι παππούδες μας), αν γκρεμιστεί ένας ναός, δεν είναι σωστό να πάρουμε πέτρες («εκκλησόπετρες») και να χτίσουμε το σπίτι μας ή άλλα οικοδομήματα – επειδή είναι μυρωμένες με το άγιο μύρο και ανήκουν αποκλειστικά και μόνο στο Ναό.

Ο Ουρανός στη γη

Ο ναός επίσης συμβολίζει τον «Ουρανό», το χώρο της βασιλείας του Θεού, δηλαδή (για να το πούμε απλά) τον «παράδεισο» – «εκεί όπου βρίσκονται» ο Θεός, οι άγγελοι, οι Άγιοι και οι υπόλοιπες ψυχές των ανθρώπων (μόνο που κάποιοι δεν θέλουν να βρίσκονται εκεί, γιατί δεν αγαπούν, και νιώθουν αυτόν τον χώρο ως κόλαση – αυτό είναι η κόλαση).

Όταν λοιπόν μπαίνουμε στο Ναό, συμβολίζουμε την είσοδό μας στον παράδεισο, που ελπίζουμε ότι θα μάς βάλει ο Θεός από τη μεγάλη φιλανθρωπία Του, έστω κι αν δε μάς αξίζει (αρκεί να Του το ζητήσουμε θερμά και ταπεινά κι όχι να στεκόμαστε μπροστά Του ακατάδεχτοι). Γι᾽ αυτό, για να μπεις στο Ναό, συνήθως ανεβαίνεις μερικά σκαλοπάτια. Αυτή η σκάλα δείχνει τη «σκάλα των αρετών» (όπως η ταπείνωση, η αγάπη, η υπομονή στις δυστυχίες, η συγχώρεση των εχθρών), αλλά και τη «σκάλα της άσκησης», δηλ. του αγώνα που βοηθά στην απόκτηση αυτών των αρετών – αγώνα όπως η νηστεία, η προσευχή, η εξομολόγηση κ.τ.λ.

Ο τρούλος του ναού είναι η «υπεράνω των Ουρανών» θέση του Θεού, γι᾽ αυτό εκεί ζωγραφίζεται πάντοτε ο Θεός, με τη μορφή βέβαια του Χριστού, τη μόνη μορφή Του που είδαμε οι άνθρωποι και που είναι σωστό να ζωγραφίζουμε. Από κάτω ζωγραφίζονται μία μία οι σημαντικότερες φάσεις της ιστορίας από τη δημιουργία του κόσμου μέχρι τη σωτηρία των ανθρώπων: πρώτα οι Άγγελοι, από κάτω οι Προφήτες, μετά οι τέσσερις Ευαγγελιστές (στις κολώνες που κρατούν τον τρούλο, όπως τα τέσσερα ευαγγέλια στηρίζουν τον «ουρανό» της πίστης μας) και τελικά οι Άγιοι. Αμέσως κάτω (σχεδόν δίπλα) στους Αγίους στεκόμαστε εμείς, οι σημερινοί άνθρωποι, πού βρισκόμαστε στο Ναό και προσπαθούμε να ενωθούμε με τους Αγίους και τους Αγγέλους και, τελικά, με τον Θεό.

Η σειρά που «κατεβαίνουν» οι εικόνες από τον τρούλο προς εμάς είναι χρονολογική και δε σημαίνει ότι οι άγγελοι και οι προφήτες είναι «πάνω» από τους ευαγγελιστές και τους αγίους. Απλώς είναι «προηγούμενοι» απ᾽ αυτούς. Ωστόσο, την Παναγία και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο τους ζωγραφίζουμε ανάμεσα στους αγγέλους.

Το Ιερό του Ναού

Το Ιερό του Ναού είναι το μέγα θυσιαστήριο, όπου, σε κάθε Λειτουργία, θυσιάζεται «αναίμακτα» (χωρίς να τρέξει αίμα) ο Θεάνθρωπος Χριστός, με τη μετατροπή του ψωμιού και του κρασιού σε αληθινό Σώμα και Αίμα Του (θεία Μετάληψη).

Στην κόγχη του Ιερού, ψηλά, ζωγραφίζεται η Παναγία, ενώνοντας τον ουρανό (τρούλο) με τη γη (έδαφος). Η Παναγία ένωσε ουρανό και γη κάνοντας παιδί της και γεννώντας ως άνθρωπο τον Θεό. Σ᾽ αυτή την εικόνα έχει την αγκαλιά της ανοιχτή, προστατεύοντας και ενώνοντας τους πάντες, ενώ μπροστά της, σ᾽ ένα κύκλο από γαλάζιο φώς, εικονίζεται ο Χριστός. Αυτή η εικόνα ονομάζεται «Πλατυτέρα των Ουρανών» (= πιο πλατιά από τους Ουρανούς), επειδή ο Θεός «δε χωράει στον ουρανό», αλλά έγινε άνθρωπος και χώρεσε στη μήτρα της Θεοτόκου.

Στο κέντρο του Ιερού υπάρχει η αγία Τράπεζα. Συμβολίζει τον Τάφο του Χριστού. Πάνω σ᾽ αυτήν τοποθετείται το Ευαγγέλιο και τα Τίμια Δώρα (το Σώμα και το Αίμα του Χριστού). Μέσα της, αν ο Ναός είναι εγκαινιασμένος, υπάρχουν κομματάκια από άγια λείψανα.
Αριστερά της αγίας Τράπεζας, στον τοίχο, υπάρχει ένα άνοιγμα (θυρίδα), που συμβολίζει το σπήλαιο της γέννησης του Χριστού. Λέγεται αγία Πρόθεση (προ + θέση), επειδή εκεί είναι η θέση των Τιμίων Δώρων πριν τοποθετηθούν στην αγία Τράπεζα.

Η ζωή του Χριστού στη γη άρχισε στο σπήλαιο (στη φάτνη), πέρασε από τον Τάφο και ολοκληρώθηκε με την Ανάσταση. Και η Λειτουργία, που είναι «επανάληψη» της ζωής του Χριστού, αρχίζει από την Πρόθεση (σπήλαιο), περνά από την αγία Τράπεζα (άγιος Τάφος) και τελικά αφήνει τον Τάφο κενό (άδειο), αφού τα Τίμια Δώρα επιστρέφουν για λίγο στην Πρόθεση, για να φυλαχτούν τελικά μέσα στο σώμα των πιστών και του Ιερέα, ο οποίος «καταλύει» (καταναλώνει) όση θεία Μετάληψη δεν έχουν μεταλάβει οι χριστιανοί.

Οι συμβολισμοί που αναφέραμε είναι λίγοι, από τους πολλούς πού είναι ενσωματωμένοι στους ναούς μας. Οι συμβολισμοί αυτοί βοηθούν τον νου μας να «σκαρφαλώσει» στο αληθινά σημαντικό γεγονός που γίνεται μέσα στο Ναό: τη θεία Λειτουργία και την ένωση όλων των ανθρώπων μεταξύ μας και με τον Θεό, ένωση που φωτίζει την ψυχή μας και την κάνει κατάλληλη για τον παράδεισο.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου