Προσκυνηματική εκδρομή στη Φθιώτιδα

Συνέντευξη του ιερέα Χριστόφορου Χρόνη

Σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη προχώρησε ο πατήρ Χριστόφορος Χρόνης, ο οποίος είναι διδάσκων στο Τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με πλούσιο συγγραφικό έργο πάνω στην Ποιμαντική και στο πώς ο ιερέας πρέπει να αντιμετωπίζει καταστάσεις όπως η τρίτη ηλικία.

Ο πατέρας Χριστόφορος Χρόνης επισήμανε μέσω της εφημερίδας “Νέα Κρήτη” πως «οι ιερείς, που ασκούν την ποιμαντική, καλούνται να διαδραματίσουν έναν σοβαρό ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών», ενώ μιλώντας για τη σύγκρουση φιλοσοφίας-θεολογίας, ανέφερε πως «η Εκκλησία ενσωμάτωσε στη διδασκαλία της φιλοσοφικούς όρους (πρόσωπο, ουσία, υπόσταση), αφού πρώτα τους φίλτραρε μέσα από το ορθόδοξο χριστιανικό φίλτρο».

Ο π. Χριστόφορος εξέφρασε τον προβληματισμό του λέγοντας πως «η ηλικιακή διάκριση είναι η χειρότερη και σκληρότερη μορφή απόρριψης που μπορεί να υποστεί ένας ηλικιωμένος», ενώ μιλώντας στη “Νέα Κρήτη” τόνισε ότι «ο σύγχρονος δυτικός κόσμος απεμπολεί τις ελληνοχριστιανικές του ρίζες και ιδέες και έχει υποστεί τεράστια διάβρωση». Τέλος, υποστήριξε πως «η εξάπλωση του κορωνοϊού απέδειξε την παντοδυναμία της ανθρώπινης αδυναμίας».

– Πατέρα Χριστόφορε, η ψυχιατρική πράξη ευαγγελίζεται τη διαχείριση ενός καταθλιπτικού υποκειμένου μέσα από την ψυχανάλυση και τη φαρμακοθεραπεία. Ο ασθενής είναι ένα ψυχοαναλυόμενο υποκείμενο που πρέπει να λάβει φαρμακευτική αγωγή για να ισορροπήσουν οι χημικές ουσίες στον εγκέφαλό του και να κάνει τη ψυχοθεραπεία ώστε να αντιμετωπίσει τη δύσκολη ψυχολογική κατάσταση που περνάει. Είστε συγγραφέας του έργου “Ασθένεια και θλίψη”… Έχει διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης ένα τέτοιο άτομο από κάποιο άλλο; Και ποιος είναι ο ρόλος του ιερέα;

«Οι ψυχικές ασθένειες βρίσκονται σε έξαρση στις ημέρες μας. Είναι διαπιστωμένο ότι το 40% των ανθρώπων που εκδηλώνουν κάποια ψυχική διαταραχή πρώτα απευθύνεται στον ιερέα της τοπικής ενορίας για παροχή στήριξης και βοήθειας. Επομένως η ποιμαντική επιστήμη και οι ιερείς, που ασκούν την ποιμαντική, καλούνται να διαδραματίσουν έναν σοβαρό ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών, αφού π.χ. θα είναι οι πρώτοι που θα διαπιστώσουν ότι ένας ενορίτης τους πάσχει από κατάθλιψη. Για να συμβεί όμως, οφείλει ο κάθε ιερέας να επιμορφώνεται συνεχώς και να γνωρίζει βασικές αρχές Ψυχολογίας. Οι βαριές μορφές ψυχασθένειας (σχιζοφρένεια, παράνοια, βαριά κατάθλιψη κ.ά.) απαιτούν οπωσδήποτε φαρμακευτική αγωγή.

Η ήπια όμως ψυχική ασθένεια μπορεί να αντιμετωπιστεί με πνευματικό αγώνα και πίστη στον αληθινό Θεό. Πολλοί από αυτούς τους ψυχικά ασθενείς δε θεραπεύονται επειδή δε θέλουν να θεραπευτούν. Προβάλλουν συνεχώς δικαιολογίες, αντιδρούν και μονίμως επιρρίπτουν ευθύνες σε άλλους. Κλείνονται εγωιστικά στον εαυτό τους και δεν αφήνουν τη χάρη του Θεού να ενεργήσει στη ζωή τους. Το εγωιστικό αυτό κλείσιμο είναι αποτέλεσμα της φιλαυτίας που, σύμφωνα με τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, είναι η γενεσιουργός αιτία όλων των παθών και άρα όλων των ψυχικών ασθενειών. Ο νους που αποβάλλει τη φιλαυτία θεραπεύεται από την ψυχική ασθένεια, ο νους όμως που παραμένει προσκολλημένος στη φιλαυτία καταντά τον άνθρωπο ψυχικά ασθενή».

Φιλοσοφία και θρησκεία

– Πάρα πολύ συχνά ο κόσμος θεωρεί πως η Φιλοσοφία διαφέρει σημαντικά από τη χριστιανική θρησκεία. Είναι δύο διακριτά μεγέθη. Εσείς είστε κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στη Θεολογία με μεταπτυχιακό στην Ηθική Φιλοσοφία. Πώς αντιλαμβάνεστε τη συγκεκριμένη διαπίστωση; Υπάρχει σύγκρουση ή όχι;

«Οι αρχαίοι πρόγονοί μας ήταν πολύ ευσεβείς, γι’ αυτό ήταν και φιλόσοφοι. Θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι σοφός, αφού σοφός είναι μόνο ο Θεός. Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει φίλος της σοφίας, φιλόσοφος δηλαδή. Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έφτασε στο ύψιστο σημείο που μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη νόηση και λογική. Όμως μόνο με τη λογική και το μυαλό δεν μπορεί κάποιος να ανακαλύψει τον αληθινό Θεό. Ο Θεός ανακαλύπτεται ή καλύτερα μας αποκαλύπτεται στην καρδιά, στον εσωτερικό μας κόσμο. Μέσω της Φιλοσοφίας μπορεί ο άνθρωπος να ανέβει ένα σκαλοπάτι και να φτάσει στη Θεολογία. Μην ξεχνάμε ότι οι σπουδαιότεροι πατέρες της Εκκλησίας μας είχαν φιλοσοφική προπαιδεία. Η Εκκλησία ενσωμάτωσε στη διδασκαλία της φιλοσοφικούς όρους (πρόσωπο, ουσία, υπόσταση), αφού πρώτα τους φίλτραρε μέσα από το ορθόδοξο χριστιανικό φίλτρο».

Τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας

– Ασχολείστε με τη Βιοηθική και έχετε καταπιαστεί με την τρίτη ηλικία. Είμαι σίγουρος πως πολλοί ηλικιωμένοι έρχονται σε σας και ζητούν τη βοήθειά σας. Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας ηλικιωμένος και πώς τα αντιμετωπίζετε εσείς ως κληρικός; Είναι έντονο το αίσθημα της μελαγχολίας;

«Η τρίτη ηλικία βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλά κοινωνικά και βιοηθικά προβλήματα. Φαίνεται ότι η κοινωνία έχει καταφέρει να παρουσιάσει τους ηλικιωμένους ως άμεση απειλή γι’ αυτήν και το μέλλον της. Τα “λευκά μαλλιά” προμηνύουν την έναρξη ατελείωτων και δυσεπίλυτων προβλημάτων. Η συμπαθητική και συνάμα δημιουργική περίοδος της τρίτης ηλικίας είναι δυστυχώς στιγματισμένη από στερεότυπα και μύθους, που κάθε άλλο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Έτσι οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας θεωρούν ότι οι ηλικιωμένοι είναι αντιπαραγωγικοί, μοναχικοί, γκρινιάρηδες, μονίμως ασθενείς, καταθλιπτικοί και απομονωμένοι από την κοινωνία. Η αποδοχή οδηγεί αναγκαστικά στη δημιουργία επιβεβλημένων κανόνων (νόρμες) και οι κανόνες καταλήγουν στην προκατάληψη εξαιτίας της ηλικίας.

Η προκατάληψη εξαιτίας της ηλικίας, ο ηλικιωτισμός (ageism), είναι η συστηματική διάκριση απέναντι σε ανθρώπους λόγω της αυξημένης ηλικίας τους, κάτι ανάλογο με τον ρατσισμό (racism) και τον σεξισμό (sexism) που αναφέρονται στο χρώμα του δέρματος και στο φύλο αντίστοιχα. Η ηλικιακή διάκριση είναι η χειρότερη και σκληρότερη μορφή απόρριψης που μπορεί να υποστεί ένας ηλικιωμένος. Επηρεάζει όχι μόνο τη ζωή του αλλά και τη ζωή των νεότερων, αφού η δύναμη του ηλικιωτισμού είναι τεράστια. Αναπόφευκτο είναι τα στερεότυπα να οδηγούν, εκτός από την προκατάληψη, στον φόβο του γήρατος, στη γηριοφοβία (geriophobia-a fear of aging). Τα γκρίζα μαλλιά και οι ρυτίδες προκαλούν απέχθεια και αποστροφή.

Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Δεν έχει κανείς παρά να κοιτάξει γύρω του και θα δει αναρίθμητους ηλικιωμένους να αποτελούν την ψυχή της κοινωνίας. Επίσκοποι, ιερείς, ιεραπόστολοι, μεγάλοι καλλιτέχνες, συγγραφείς, πολιτικοί, ιατροί, στελέχη επιχειρήσεων, καθηγητές πανεπιστημίων… αποδεικνύουν την ικανότητα των ηλικιωμένων για μάθηση και παραγωγική προσφορά. Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας σήμερα όχι μόνο δεν ταυτίζονται με την αδράνεια, αλλά η ενεργός συμμετοχή τους στην κοινωνία μπορεί να προκαλέσει οικονομική και κοινωνική άνθηση, μέσω της άμεσης συνεισφορά τους, καθώς και μέσω των ευκαιριών που αυτοί δημιουργούν, είτε ως εθελοντές, είτε ως εργαζόμενοι ή καταναλωτές. Η κοινωνική συμμετοχή των ηλικιωμένων μπορεί να αυξήσει την αυτοεκτίμησή τους, να διατηρήσει το ενδιαφέρον τους για τη ζωή και να τους κρατήσει μακριά από την κοινωνική απομόνωση, με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Ο ρόλος των ηλικιωμένων έχει αλλάξει σήμερα και μαζί με αυτούς αλλάζει και η κοινωνία, για το καλό της.

Η πιο ζωτική συνεισφορά των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας στο κοινωνικό σύνολο είναι η μετάδοση από αυτούς της σοφίας, των γνώσεων και των εμπειριών που απέκτησαν από το διάβα της ζωής τους. Δικαίως έχει χαρακτηριστεί η τρίτη ηλικία ως η “συγκολλητική ουσία της κοινωνίας”. Με την εμπειρία τους οι ηλικιωμένοι διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα του πολιτισμού, διδάσκουν με το ήθος τους και το παράδειγμά τους, μεταδίδουν γνώσεις και μας προφυλάσσουν από μοιραία λάθη. Η σοφία που κουβαλούν οι ηλικιωμένοι αντισταθμίζει την επιφανειακή γνώση που επικρατεί και διατηρεί την εύθραυστη ισορροπία των συναισθημάτων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η σοφία είναι αποκλειστικό προνόμιο των ηλικιωμένων.

Παρ’ όλα αυτά οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα. Ως ιερέας βλέπω καθημερινά τα προβλήματα των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας. Υπάρχουν προβλήματα διαμονής και κατοικίας (ακατάλληλα σπίτια με ελλιπή εξοπλισμό), προβλήματα ιδρυματισμού (δυσκολία προσαρμογής στα γηροκομεία και τους οίκους ευγηρίας), προβλήματα κοινωνικής απομόνωσης και αποκλεισμού, προβλήματα κακοποίησης και ενδοοικογενειακής βίας…

Η Εκκλησία της Ελλάδος έχει εκατοντάδες δομές και επιστημονικό προσωπικό, όπου μαζί με τους ιερείς παρέχουν έμπρακτη πνευματική και ψυχολογική στήριξη στους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας και όχι μόνο. Η Εκκλησία είναι μητέρα και καμία μητέρα δεν αδιαφορεί για κανένα παιδί της, είτε είναι νέο είτε ηλικιωμένο. Μπορεί να ρίξει ο οποιοσδήποτε μια ματιά στην επίσημη ιστοσελίδα της Εκκλησίας της Ελλάδος και θα διαπιστώσει την πληθώρα των εκκλησιαστικών γηροκομείων, οίκων ευγηρίας, σπιτιών γαλήνης και νοσηλευτικών ιδρυμάτων, αποκλειστικά για ηλικιωμένους.

Η κοινωνία μας αλλά και η Εκκλησία χρειάζονται τους ηλικιωμένους. Για να φανεί η σπουδαιότητα της τρίτης ηλικίας, ένας Αμερικανός πάστορας χρησιμοποίησε το παράδειγμα του ρολογιού. Ένα ρολόι έχει τρεις δείκτες, των δευτερολέπτων, των λεπτών και των ωρών. Ο πάστορας παρομοίασε τη νέα γενεά με τον δείκτη των δευτερολέπτων, που τρέχει πολύ γρήγορα με μεγάλη ενέργεια, όπως οι νέοι. Η μέση ηλικία ενός εκκλησιάσματος παρομοιάζεται με τον δείκτη των λεπτών, που ναι μεν υστερεί κάπως σε ταχύτητα, αλλά εντούτοις γυρίζει ολόκληρο το ρολόι σε μία ώρα. Οι ηλικιωμένοι του εκκλησιάσματος μοιάζουν με τον δείκτη των ωρών, που κινείται πιο αργά από όλους, αλλά παρ’ όλα αυτά καταφέρνει να φέρει τον κύκλο του ρολογιού δύο φορές την ημέρα. Κάθε δείκτης έχει τη δική του λειτουργία. Ο πάστορας κατέληξε λέγοντας κάτι καταπληκτικό: Εάν ένα ρολόι έχει μόνο τους δείκτες των δευτερολέπτων και των λεπτών, τότε είναι αδύνατο να δούμε τι ώρα είναι. Χρειάζεται οπωσδήποτε ο δείκτης της ώρας. Επομένως τα ηλικιωμένα μέλη είναι εξόχως απαραίτητα για την πνευματική υγεία και τη συνέχιση της εκκλησιαστικής και κοινωνικής ζωής».

Ο Χριστιανικός Πολιτισμός και οι Αξίες του

Η πνευματική διάβρωση της Δύσης

– Θέλω να μιλήσουμε για τον χριστιανικό πολιτισμό. Και εδώ θέλω να σας θέσω ένα διπλό ερώτημα, επικαλούμενος πρώτα την ιδιότητά σας ως ακαδημαϊκού. Τι είναι ο χριστιανικός πολιτισμός όπως γίνεται αναφορά αρκετά συχνά στον δημόσιο λόγο; Και κατά δεύτερον, επικαλούμενος την ιδιότητά σας ως ιερέας, έχει ο χριστιανικός πολιτισμός υποστεί διάβρωση;

«Λέγοντας πολιτισμό εννοούμε το σύνολο των υλικών, πνευματικών και ηθικών επιτευγμάτων που κατόρθωσε να δημιουργήσει ο άνθρωπος στο πέρασμα της Ιστορίας. Ο πολιτισμός δε συνιστά ατομικό επίτευγμα, αλλά προϊόν της κοινωνικής συνύπαρξης των ανθρώπων, οι οποίοι φύσει είναι όντα πολιτικά. Κορυφαία στιγμή του παγκόσμιου πολιτισμού αποτελεί ασφαλώς ο ελληνικός-κλασικός πολιτισμός, ο οποίος ενδυναμώθηκε περισσότερο με την πρόσληψη στοιχείων από το χριστιανικό πνεύμα. Αποτέλεσμα αυτής της πρόσληψης και της καλής αλλοίωσης του ελληνικού πνεύματος μέσω του Χριστιανισμού υπήρξε ο λεγόμενος “βυζαντινός πολιτισμός”, ο οποίος επί έντεκα αιώνες λειτούργησε καταλυτικά για την Αναγέννηση της Ανατολής αλλά και της Δύσης. Σύμβολο του κλασικού πολιτισμού ήταν ο Παρθενώνας, όπου λατρευόταν η Αθηνά, η οποία παρότι θεά της σοφίας έφερε πολεμικά σύμβολα (και όχι κλάδο ελαίας). Σύμβολο του βυζαντινού πολιτισμού είναι ο Ναός επίσης Της Του Θεού Σοφίας, η Αγιά Σοφιά, όπου όμως η Σοφία ταυτίζεται με ένα ιστορικό πρόσωπο, τον σαρκωμένο, εσταυρωμένο και αναστημένο Λόγο, τον Ιησού Χριστό.

Δυστυχώς όμως παρατηρούμε ότι ο σύγχρονος δυτικός κόσμος απεμπολεί τις ελληνοχριστιανικές του ρίζες και ιδέες και έχει υποστεί τεράστια διάβρωση. Απόδειξη αυτού είναι ότι η ευρωπαϊκή και βορειοαμερικανική ιστορία είναι μια ιστορία κατακτήσεων, αλαζονείας, απληστίας… Οι μεγαλύτερες αξίες μας είναι: να είμαστε δυνατότεροι από τους άλλους και πάντα νικητές, να κατακτάμε και να εκμεταλλευόμαστε τους άλλους. Κυριαρχεί παντού το αμερικανικό πρότυπο: “είμαι ο πρώτος” – “I am number one”. Άκρατος εγωισμός και ιδιοτέλεια. Αγαπώ τον πλησίον μου όχι γιατί είναι συνάνθρωπός μου, αλλά γιατί εξυπηρετεί τα συμφέροντά μου. Ο πλησίον μου είναι ένα μέσο για να ικανοποιείται ο σκοπός μου. Παρατηρούμε όμως την ταχύτατη εξάπλωση του Ισλάμ στον ευρωπαϊκό χώρο, το οποίο κυριολεκτικά τείνει να εξαφανίσει τις δυτικές κοινωνίες. Ίσως η εξέλιξη αυτή είναι μια χρυσή ευκαιρία για τον δυτικό πολιτισμό, να ανακαλύψει ξανά τις ρίζες του, το ελληνοχριστιανικό πνεύμα δηλαδή, και να αναγεννηθεί».

Η υγειονομική κρίση

– Έχετε γράψει μια πληθώρα άρθρων πάνω στην εκκλησιαστική ζωή μετά την υγειονομική κρίση. Θέλω λοιπόν να σας ρωτήσω: Πώς θα αλλάξει η Εκκλησία ως φορέας χριστιανικής διδασκαλίας μετά την υγειονομική κρίση; Και, κατά δεύτερον, η υγειονομική κρίση αλλοίωσε τον χριστιανό;

«Η εξάπλωση του κορωνοϊού απέδειξε την παντοδυναμία της ανθρώπινης αδυναμίας. Επομένως ορθό είναι ο επιστημονικός λόγος να εκφράζεται από τους εκπροσώπους του με ταπεινό ύφος, αναλογιζόμενοι ότι η ανθρώπινη διάνοια είναι πεπερασμένη. Δεν είναι ντροπή ούτε παραδοχή ήττας για έναν επιστήμονα να στρέψει το βλέμμα του στον ουρανό και να επικαλεστεί την επέμβαση του Θεού σε ένα αδιέξοδο. Πόλεμος βιολογικός και ψυχολογικός διεξάγεται και όλοι επιζητούμε την ειρήνη και την απαλλαγή από αυτή την αθλιότητα. Ο διάσημος Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Μαξ Χορκχάιμερ (1895-1973) υποστήριζε ότι υπάρχει ο Άλλος (ο Θεός), ο οποίος θα φέρει την ειρήνη και ότι η Θεολογία είναι αυτή που ενισχύει τη νοσταλγική επιθυμία ότι αυτή η αθλιότητα θα λάβει τέλος.

Η διδασκαλία της Εκκλησίας δεν αλλάζει ποτέ. Αλλάζουν οι μέθοδοι προσέγγισης του ποιμνίου. Δεν είναι άρνηση πίστης η εφαρμογή των μέτρων που προτείνουν οι ειδικοί (παρότι κάποια μας φαίνονται παράλογα και παρότι υπάρχουν και αντίθετες επιστημονικές φωνές) και που τα υιοθετεί η Διοικούσα Εκκλησία. Δεν μπορεί να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει. Η ποιμαντική φροντίδα έχει αξία όταν υπάρχει διακυβέρνηση και όχι όταν επικρατεί αταξία. Σύμφωνα με τον αββά Δωρόθεο, αυτό λατρεύει ο διάβολος, το να μην υπάρχει διακυβέρνηση. Τότε οι χριστιανοί πέφτουν σαν τα μαραμένα φύλλα και τέτοιους χριστιανούς τούς αγαπά (!!!) ο πονηρός.

Υπακούοντας στην Εκκλησία (παρά τις όποιες αμφιβολίες μας για αστοχίες ή παραλείψεις), δείχνουμε ότι παραμερίζουμε το “εγώ” μας και ενδιαφερόμαστε για το “εσύ” και το “εσείς” (όχι για το “εμείς”, που είναι πληθυντικός του “εγώ”). Και πράγματι όλοι έχουμε ανάγκη από πνευματική στήριξη, αφού η πανδημία δεν άφησε ανεπηρέαστους πολλούς χριστιανούς, κυρίως αυτούς που έχουν ασθενική πίστη. Παρατηρούσαμε ότι πολλοί φοβούνταν να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν μη τυχόν και κολλήσουν κορωνοϊό. Αν είναι ποτέ δυνατόν να ασθενήσει κάποιος πιστός από τη Θεία Κοινωνία. Φαίνεται ότι ο αρχικός φόβος αρχίζει να εκλείπει και με την τήρηση των υγειονομικών μέτρων, με την ατομική ευθύνη και υπευθυνότητα θα ξεπεραστεί και αυτός ο παγκόσμιος πειρασμός μέχρι να εμφανιστεί κάποιος άλλος. Ο επίγειος βίος μας είναι ένα στάδιο. Αγώνας διεξάγεται. Οι Ισραηλίτες για να φτάσουν στη Γη της Επαγγελίας βίωσαν πρώτα τη σκληρότητα και την αγωνία της ερήμου. Να έχουμε απόλυτη εμπιστοσύνη στον αρχηγό της ζωής, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, να τον επικαλούμαστε καθημερινά στις προσευχές μας και να είμαστε βέβαιοι ότι θα ενεργεί στη ζωή μας εκεί που δεν το περιμένουμε και μάλιστα αθόρυβα».

Βιογραφικό

Ποιος είναι ο πατήρ Χριστόφορος Χρόνης

Ο πατήρ Χριστόφορος Χρόνης γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1974. Είναι έγγαμος κληρικός (με 6 τέκνα), της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας, εφημέριος στον Ιερό Ναό Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου Ζευγαρακίου Αγρινίου. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1997), κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (τμήμα ΦΠΨ, ειδίκευση Ηθική Φιλοσοφία – 2007) και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος της Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2016 – άριστα παμψηφεί). Επίσης είναι κάτοχος πιστοποιημένων επιμορφωτικών προγραμμάτων του ΕΚΠΑ (“Θρησκεία και Ψυχανάλυση”, “Διαχείριση χωρισμού-διαζυγίου”, “Εισαγωγή στη Συμβουλευτική”, “Ψυχανάλυση: Θεωρία και πράξη”). Από τον Φεβρουάριο του 2020 διδάσκει στη Θεολογική Σχολή, στο Τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ τα μαθήματα Ποιμαντική Θεολογία και Ποιμαντική.

Πηγή: neakriti.gr