Εκεί συστάθηκε η πρώτη διοίκηση (Κυβέρνηση) όλου του επαναστατημένου Έθνους
Η ιστορική Μονή των Καλτεζών, στα νότια του νομού Αρκαδίας, αποτελεί σημείο ορόσημο για την επανάσταση των Ελλήνων το 1821. Εκεί συστάθηκε στις 26 Μαΐου του 1821 η Πρώτη Πελοποννησιακή Γερουσία, που αποτέλεσε την πρώτη διοίκηση (Κυβέρνηση) όλου του επαναστατημένου Έθνους. Η σύσκεψη έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Συνέλευση των Καλτεζών. Είχε προηγηθεί το Μάιο του 1819, η πρώτη συνέλευση των οπλαρχηγών με τους προεστούς, που είχε σκοπό την έναρξη του αγώνα.
Η Μονή στην Επανάσταση του 1821
Μάλιστα, στα κειμήλια της μονής συγκαταλέγεται και το Ευαγγέλιο στο οποίο ορκίστηκαν τα μέλη της Γερουσίας. Στο συγκεκριμένο Ευαγγέλιο ορκίστηκαν, μεταξύ άλλων ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ενώ εκεί υπεγράφη και η πρώτη πολιτειακή πράξη των επαναστατημένων Ελλήνων, το πρώτο δημόσιο έγγραφο του υπό σύσταση ελληνικού κράτους, που σήμερα φυλάσσεται στη Βουλή των Ελλήνων. Επίσης, μεγάλη μορφή της περιόδου εκείνης υπήρξε και ο Ηγούμενος Καλλίνικος Σουρλόπουλος, φλογερός αγωνιστής της επανάστασης, εκτός από άνθρωπος του Θεού.
Το 18ο αιώνα το μοναστήρι έφτασε να μετράει δύναμη 40 μοναχών, ενώ λειτουργούσε παράλληλα και ως πυριτιδαποθήκη στον αγώνα και προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες. Το μοναστήρι βρίσκεται σε ένα ύψωμα τριγυρισμένο με βελανιδιές, πεύκα και κυπαρίσσια στην Κάτω Ασέα Αρκαδίας και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, τον Προφήτη Ηλία και τη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ενώ απέχει από την Τρίπολη 31 χιλιόμετρα.
Η ιστορία της θαυματουργής εικόνας
Εκτός, όμως, από τη μεγάλη ιστορική αξία του το μοναστήρι έχει και μία υπέροχη ιστορία, όσον αφορά στην ανεύρεση της θαυματουργής εικόνας του Αγίου Νικολάου. Σύμφωνα με την παράδοση η μονή κτίσθηκε το 1696 από τον Ηλία Λυρώνη, με καταγωγή από τη Σμύρνη, μετέπειτα Μοναχό Ανανία. Συγκεκριμένα, λέγεται πως ο Λυρώνης, που καταγόταν από τις Καλτεζές, είχε πάει στη Σμύρνη μαζί με τον αδερφό του για να αναζητήσουν την τύχη τους. Ήταν, μάλιστα, μνηστευμένος, αλλά συνεχώς ανέβαλλε το γάμο γιατί είδε στο ύπνο του τρεις φορές τον Άγιο Νικόλαο, που του έλεγε να επιστρέψει στην πατρίδα του. Μάλιστα, ο Άγιος όταν φανερωνόταν στο ύπνο του, του μιλούσε για ένα μικρό ερημικό εκκλησάκι, σε σημείο που του υποδείκνυε και εκεί θα έβρισκε την εικόνα του. Σε εκείνο το σημείο έπρεπε να χτίσει εκκλησία και εκείνος να γίνει μοναχός.
Πράγματι, ακολούθησε την υπόδειξη του Αγίου, γύρισε στη πατρίδα του και με τη βοήθεια των συγχωριανών του έσκαψε στο σημείο που του είπε ο Άγιος και βρήκε τη θαυματουργή εικόνα στα ερείπια μιας παλιάς εκκλησίας σε ένα σημείο μέσα σε δάσος. Μόλις όμως, βρήκε την εικόνα ο Λυρώνης την πήρε μαζί του και επιβιβάστηκε σε πλοίο για να επιστρέψει στη Σμύρνη και εκεί να ιδρύσει ναό. Λέγεται, ωστόσο, ότι ο Άγιος σταμάτησε το πλοίο στη μέση της θάλασσας και έτσι ο Λυρώνης επέστρεψε και πάλι στην πατρίδα του ίδρυσε εκκλησία και στη συνέχεια τη Μονή Καλτεζών και έγινε ο πρώτος της ηγούμενος.
Μάλιστα, στην αρχή, έχτισε μόνο ένα μικρό εκκλησάκι για να μπει η εικόνα και να καίει μπροστά της ακοίμητο καντήλι. Σύμφωνα, με την παράδοση ως μοναχός έζησε οσιακό βίο και εργάστηκε σκληρά γι’ αυτό και η τοπική κοινωνία τον μνημονεύει με το όνομα «αγιοπατέρας». Υπάρχει, όμως και ένα ακόμη θαύμα που έκανε ο άγιος και το οποίο έχει περάσει από στόμα σε στόμα. Όταν, κάποτε ο ηγούμενος παραπονέθηκε στον Άγιο για έναν Τούρκο αγά, που λεηλατούσε το μοναστήρι ο Άγιος τον καθήλωσε επί τόπου μέχρι που ο αγάς αναγκάστηκε να αποζημιώσει τη Μονή προσφέροντας δώρα και λάδι για το καντήλι. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η μονή έχει υποστεί σημαντικές καταστροφές και απαιτούνται άμεσα εργασίες για την αποκατάσταση.
